Tông huấn Dilexi Te khẳng định rõ rằng truyền thống của Giáo Hội về sự quan tâm dành cho người nghèo không phải là một phần phụ thêm hay một chương trình mục vụ nhất thời. Đó là phần cốt yếu của đời sống Hội Thánh, thuộc về Truyền Thống lớn lao của Giáo Hội, là dấu ấn Tin Mừng của một cộng đoàn trung tín với trái tim Thiên Chúa. Khi đọc lại lịch sử Hội Thánh từ thời các Tông đồ cho đến thời các Giáo phụ, ta nhận ra một dòng chảy không đứt đoạn, nơi việc chăm sóc người nghèo luôn gắn liền với việc loan báo Tin Mừng, với phụng vụ và với chứng tá tử đạo.

Ngay từ buổi bình minh của Kitô giáo, cộng đoàn tiên khởi đã hiểu rằng việc phục vụ người nghèo là hành động phát sinh trực tiếp từ việc noi gương Đức Giêsu như Tin Mừng trình bày. Sách Công vụ kể lại rằng các Tông đồ, để đáp lại nhu cầu cụ thể trong cộng đoàn, đã đặt tay trên bảy người được chọn và thiết lập họ vào tác vụ phục vụ, gọi là diakonía, dành cho những người nghèo khổ nhất. Việc này không chỉ giải quyết những bất bình trong việc chăm sóc các bà góa, vốn có nhiều người ngoại kiều dễ bị bỏ quên, nhưng còn cho thấy việc chăm lo cho người nghèo đã được gắn liền với cơ cấu và sứ mạng của Hội Thánh ngay từ đầu. Khi Thánh Phaolô lên Giêrusalem để trình bày sứ vụ của mình, ngài được nhắc nhở đừng quên người nghèo. Lời nhắc ấy cho thấy đây không phải là một hoạt động bên lề, nhưng là tiêu chuẩn để thẩm định tính trung thực của sứ vụ tông đồ.

Các vị tử đạo đầu tiên đã để lại những chứng tá mạnh mẽ. Thánh Stêphanô, một trong bảy người được chọn, là vị đầu tiên đổ máu làm chứng cho Đức Kitô. Nơi ngài, chứng tá đức tin và việc phục vụ người nghèo gắn bó mật thiết với nhau. Thánh Laurensô, phó tế của Giáo Hội Rôma, khi bị buộc phải giao nộp kho tàng của Giáo Hội, đã chỉ vào những người nghèo và tuyên bố: “Đây là kho tàng của Giáo Hội.” Thánh Ambrôsiô đã nhận xét rằng Chúa Giêsu không có kho tàng nào quý hơn chính những con người nghèo hèn, nơi đó Người muốn tỏ mình ra. Cả Stêphanô lẫn Laurensô đều làm chứng rằng lòng bác ái và đức tin không thể tách rời nhau.

Thời các Giáo phụ, truyền thống này tiếp tục được phát triển sâu rộng. Các ngài nhận ra nơi người nghèo một con đường đặc ân để đến với Thiên Chúa, một cách thế đặc biệt để gặp gỡ Người. Thánh Inhaxiô Antiôkia đã cảnh báo cộng đoàn Smyrna đừng bỏ bê bổn phận bác ái đối với những người túng thiếu nhất. Thánh Polycarp nhấn mạnh rằng các mục tử phải biết xót thương và chăm lo cho goá phụ, trẻ mồ côi và người nghèo, để Hội Thánh thực sự trở thành người mẹ của kẻ nghèo, là nơi đón tiếp và thực thi công bình.

Các Giáo phụ cũng cho thấy một mối dây không thể tách rời giữa phụng vụ và bác ái. Thánh Giustinô, trong Khẩn Nguyện Thư Thứ Nhất, đã mô tả cách thức các tín hữu quyên góp trong ngày Chúa Nhật để giúp đỡ kẻ mồ côi, người goá, người bệnh, người bị xiềng xích và khách lạ. Việc thờ phượng Thiên Chúa và việc chăm sóc người nghèo luôn đi đôi với nhau. Thánh Gioan Kim Khẩu đã mạnh mẽ cảnh báo rằng không thể tôn kính Thân Thể Đức Kitô trên bàn thờ bằng gấm vóc lụa là mà lại bỏ mặc Thân Thể Người bên ngoài đang rét buốt và trần trụi. Ngài khẳng định rằng bác ái không phải là một tùy chọn, mà là một đòi hỏi của việc thờ phượng chân thật, và những gì chúng ta có thực ra thuộc về người nghèo. Thánh Ambrôsiô cũng nói rằng điều ta trao cho người nghèo không phải là của riêng ta nhưng vốn thuộc về họ. Thánh Âutinh, được đào luyện trong truyền thống này, dạy rằng người nghèo là một sự hiện diện mang tính bí tích của Chúa và việc chia sẻ của cải là bằng chứng cụ thể của đức tin.

Nhìn lại dòng chảy ấy, ta hiểu rằng thần học thời các Giáo phụ mang tính thực hành sâu sắc. Đó là một thần học thúc đẩy Hội Thánh trở thành Hội Thánh nghèo và vì người nghèo, nhắc rằng Tin Mừng chỉ được công bố cách đúng đắn khi thúc bách chúng ta chạm vào xác thịt của những người bé mọn nhất. Một Hội Thánh giữ vững giáo lý mà thiếu lòng thương xót sẽ trở thành tiếng vang rỗng. Chính trong sự gắn bó với người nghèo, Hội Thánh tìm thấy khuôn mặt thật của mình.