Trong truyền thống Kitô giáo, bố thí luôn được xem như một trong những cách thức cụ thể để diễn tả lòng bác ái. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi các vấn đề nghèo đói mang tính cơ cấu và toàn cầu, hành vi bố thí cần được hiểu lại trong chiều sâu đức tin và công lý. Tông huấn Dilexi Te của Đức Giáo hoàng Lêô XIV đã dành nhiều đoạn quan trọng để soi sáng vấn đề này. Văn kiện khẳng định rằng bố thí không thể thay thế công lý xã hội, nhưng vẫn giữ vai trò cần thiết trong việc thúc đẩy hoán cải nội tâm và tạo điều kiện để các tín hữu gặp gỡ Đức Kitô nơi người nghèo.

Giới hạn của Bố thí: Không thay thế Công lý, nhưng là phương tiện cần thiết

Tông huấn nhấn mạnh rằng cách quan trọng nhất để giúp người nghèo không phải là bố thí, mà là bảo đảm cho họ một công việc xứng đáng. Văn kiện viết: “Lao động là cách con người triển nở nhân tính của mình; qua công việc, con người trở thành chính mình một cách trọn vẹn hơn.” Do đó, trách nhiệm đầu tiên không thuộc về hành vi cá nhân, mà thuộc về các cơ cấu xã hội, chính quyền và cộng đồng chính trị. “Bố thí không miễn trừ trách nhiệm của các nhà chức trách có thẩm quyền, không loại bỏ bổn phận của các cơ quan công quyền trong việc chăm sóc người nghèo, cũng không làm suy giảm những nỗ lực chính đáng để bảo đảm công lý.”

Tuy nhiên, trong thực tế, khi các cơ cấu công lý chưa hoàn thiện và nhiều người vẫn bị bỏ lại bên lề, hành vi bố thí vẫn là một phương thế cần thiết để nối kết con người với nhau. Khi không thể bảo đảm việc làm và an sinh cho mọi người, ta không thể bỏ mặc những anh chị em đang thiếu thốn những điều căn bản cho đời sống xứng nhân. Bố thí, dù khiêm tốn, vẫn là một cách thức để đến gần người nghèo, lắng nghe và chia sẻ. Tông huấn mời gọi các tín hữu thực hiện việc này “với trí tuệ, sự chuyên cần và trách nhiệm xã hội”, tránh những hình thức bố thí hời hợt, khinh suất hoặc nhằm thỏa mãn bản thân. Thánh Grêgôriô Cả đã khuyên: “Đừng phí lỡ cơ hội làm việc bác ái, đừng cất giữ vô dụng những điều thiện mình đang có.”

Chiều sâu của Bố thí: Hoán cải nội tâm và chạm đến xác thịt Đức Kitô

Bố thí không chỉ là hành vi kinh tế mà là một hành vi thiêng liêng. Khi một người Kitô hữu trao tặng điều gì đó, họ cũng đang mở lòng mình để cho chính Thiên Chúa hành động. “Dù dưới hình thức nào, bố thí cũng sẽ chạm tới và làm mềm đi con tim đã chai cứng của chúng ta,” tông huấn nói. Đây là con đường hoán cải và sám hối nội tâm. Việc bố thí chỉ thực sự sinh hoa trái khi đi kèm với một lối sống thay đổi: “Bố thí có thể hữu ích cho bạn trong việc xoá bỏ các tội đã qua, với điều kiện bạn đã sửa đổi đường nẻo của mình.”

Đồng thời, bố thí cũng là nơi gặp gỡ Đức Kitô. Khi dừng lại trước một người nghèo, nhìn vào mắt họ, chạm vào họ và chia sẻ điều mình có, người tín hữu đang thực sự chạm đến “xác thịt đang đau khổ của Chúa”. Trong một thế giới bị chi phối bởi lợi ích cá nhân, những cử chỉ bác ái đơn sơ lại mang theo một sức mạnh ngôn sứ: chúng làm bừng sáng nhân phẩm của cả người trao lẫn người nhận. Người nghèo trở thành những “người thầy thinh lặng”, giúp ta nhận ra sự tự phụ nơi mình và đánh thức một tinh thần khiêm tốn chính đáng.

Nối kết Phụng vụ – Đức tin – Bác ái: Bố thí là đôi cánh của cầu nguyện

Bố thí không thể tách rời khỏi đời sống đức tin và phụng vụ. Thánh Gioan Kim Khẩu từng cảnh báo: “Nếu tín hữu không gặp Đức Kitô nơi người nghèo đang đứng ngoài cửa, thì họ cũng không thể thờ phượng Người ngay cả tại bàn thờ.” Bác ái là một đòi hỏi nội tại của việc thờ phượng đích thực. Thánh Giustinô cũng cho thấy rằng ngay từ thời Giáo Hội sơ khai, việc quyên góp và chia sẻ của cải cho người túng thiếu là một phần không thể thiếu của phụng vụ Chúa Nhật.

Thánh Gioan Tông đồ nhấn mạnh: “Ai không yêu người anh em mà họ trông thấy, thì không thể yêu Thiên Chúa mà họ không trông thấy” (1 Ga 4,20). Thánh Gia-cô-bê nói rõ: “Đức tin không có việc làm là đức tin chết” (Gc 2,17). Bố thí chính là bằng chứng cụ thể cho tính xác thực của đức tin. Thánh Gioan Kim Khẩu còn gọi bố thí là “đôi cánh của cầu nguyện”. Khi bố thí, người tín hữu đang giúp lời cầu nguyện của mình bay lên, đang chăm sóc chính Đức Kitô nơi những thân thể bị tổn thương. Đó là cách để tích lũy “một kho tàng không bao giờ vơi ở trên trời” (Lc 12,33).

Bố thí, trong ánh sáng của Tông huấn Dilexi Te, không chỉ là nghĩa cử tốt đẹp, mà là một hành vi đức tin, một con đường hoán cải, và một phương thế gặp gỡ Đức Kitô nơi những người nghèo hôm nay. Khi được thực hiện với trí tuệ và tình yêu, bố thí trở thành một phần của sứ mạng loan báo Tin Mừng của Hội Thánh giữa lòng thế giới.