Một cuộc điều tra kéo dài hơn 70 năm

Trong suốt hơn nửa thế kỷ, cái chết của Linh mục Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp (1897–1946) vẫn là một câu hỏi đầy ám ảnh. Nhiều giả thuyết được truyền miệng: có người nói ngài bị Việt Minh sát hại; người khác cho rằng ngài bị quân Pháp thủ tiêu. Chỉ đến khi Giáo phận Cần Thơ mở cuộc điều tra chính thức từ năm 2011–2017, sự thật mới được sáng tỏ.

Tài liệu ghi rõ: “Từ năm 2011 đến năm 2017, Giáo phận Cần Thơ đã tiến hành một cuộc điều tra kỹ lưỡng về cuộc đời và cái chết của Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp. Một Ủy ban Sử học của Giáo phận được thành lập để xem xét tất cả các tài liệu trực tiếp hoặc gián tiếp giúp tìm hiểu về cuộc đời và cái chết của ngài” (Giáo phận Cần Thơ, phần 2. Cuộc điều tra).

Cuộc điều tra có 23 nhân chứng, gồm cả người Công giáo và lương dân. Trong đó, 13 người là nhân chứng tận mắt, 10 người khác làm chứng gián tiếp từ lời kể của những người chứng kiến. Toàn bộ hồ sơ được gửi sang Vatican và được Tòa Thánh phê chuẩn là “đáng tin cậy”.

Đức Giáo hoàng Phanxicô xác nhận sự thật

Sau khi thẩm định hồ sơ và tham khảo ý kiến nhóm sử gia độc lập, Tòa Thánh tuyên bố kết quả điều tra là xác thực. “Vào ngày 25/11/2024, Đức Giáo hoàng Phanxicô cho phép Giáo phận Cần Thơ tiến hành các bước tiếp theo, chính thức công nhận linh mục Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp là một mẫu gương sống đạo cho ngày nay, và ban cho ngài danh hiệu truyền thống là ‘Chân phước’.” (Tài liệu chính thức, phần 2. Cuộc điều tra)

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, một vị linh mục Việt Nam được Vatican chính thức công nhận là bị giết “vì lòng thù ghét đức tin” (odium fidei).

Cái chết bi thương – và sự thật sau cùng

Tài liệu chính thức của Giáo phận đã bác bỏ hoàn toàn các giả thuyết sai lệch. Cha Diệp không bị Việt Minh hay chính quyền nào giết, mà bị hai lính Nhật đào ngũ chém chết tại Cây Gừa, Bạc Liêu, ngày 12/3/1946. “Hoàn cảnh cái chết của Cha Diệp đã được làm sáng tỏ ngoài sự nghi ngờ: ngài bị sát hại bởi hai lính đào ngũ Nhật Bản... Thi thể được tìm thấy trong một ao cá, đầu bị chẻ đôi từ đỉnh xuống cổ bởi một nhát kiếm.” (Phần 4.1 – Sự thật).

Nhiều nhân chứng khẳng định rõ: “Trong nhóm đó có mấy thằng Nhật. Mỗi thằng có mang kiếm dài sáng giới… Lúc con đi từ lẫm bên kia sang, thằng Nhật tưởng con trốn nên rút kiếm dài sáng giới kê vào cổ con.” (Lời chứng của bà H.)

Một nhân chứng khác kể lại: “Họ kêu Cha quỳ xuống rồi rút gươm ra chém Cha từ sau ra trước. Hai thằng lính Nhật là người chém Cha Diệp. Thằng tên N., thằng kia tên Th.. Có ba thằng Nhật, thằng T. ở nhà.” (Lời ông D., trích trong phần 4.1 – Sự thật).

Kết quả giám định và lời chứng này khớp với đặc điểm vũ khí Nhật và cách chém ngang đầu đặc trưng, giúp xác định kẻ sát nhân.

Không liên quan chính trị – chỉ vì đức tin

Cuộc điều tra cũng bác bỏ hoàn toàn giả thuyết rằng ngài bị giết do xung đột với Việt Minh hay quân Pháp. “Cuộc điều tra đi đến kết luận chắc chắn rằng cái chết của Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp không liên quan đến Việt Minh hay Đảng Cộng sản Đông Dương… Các chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong giai đoạn đó luôn nhấn mạnh việc giữ gìn sinh mạng và tinh thần hòa bình.” (Phần 4.2.a – Động cơ).

Thực tế, Cha Diệp được mô tả là người “ủng hộ độc lập dân tộc nhưng phản đối bạo lực”, và ngài “luôn đối xử thân thiện với tất cả kể cả lính Việt Minh, người Nhật hay người Pháp” (Phần 4.2.b).

Lý do sâu xa – một mục tử bảo vệ người nghèo

Cuộc điều tra cũng hé lộ nguyên nhân gián tiếp dẫn đến cái chết của ngài: mâu thuẫn đất đai với các địa chủ. Ngài đã bảo vệ quyền lợi của người nghèo, chống lại việc chiếm đất bất công. “Cha Diệp đã ra sức bảo vệ đất của giáo xứ để giúp người nghèo sinh sống. Một số địa chủ thù hận vì mất lợi ích và thuê người giết ngài.” (Phần 4.d – Âm mưu giết người).

Câu nói nổi tiếng của Cha Diệp trước khi bị bắt vẫn được nhiều người ghi nhớ: “Sống chết tôi ở giữa họ đạo. Ai muốn giết thì giết tôi đây.” (Lời chứng của bà Nh., phần 4.2.c).

Bảy mươi chín năm sau ngày ngài chịu chết, sự thật cuối cùng đã được Giáo hội công bố: Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp không phải là nạn nhân của thù hận chính trị, mà là vị tử đạo của lòng tin và lòng nhân ái.
Cái chết của ngài không còn là bí ẩn, mà là lời chứng sống động về đức tin tình yêu mạnh hơn sự chết.

🕊️ Trích toàn bộ từ: “Linh mục Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp (1897–1946): Cuộc đời – nhân cách – sự nghiệp – cái chết và ý nghĩa cho ngày nay”, Giáo phận Cần Thơ,