Đức Giáo hoàng Lêô XIV sẽ đến Thổ Nhĩ Kỳ để tưởng niệm Công đồng Nicaea cùng với các nhà lãnh đạo Kitô giáo khác. Đây sẽ là phép thử quan trọng đầu tiên của ngài về phương diện đại kết.

Vào thứ Sáu, Đức Giáo hoàng Lêô XIV sẽ có mặt tại hồ Iznik, cách Istanbul gần 150 km về phía đông nam. Cùng với khoảng 20 nhà lãnh đạo Kitô giáo danh sách chính thức vẫn chưa được công bố ngài sẽ đọc Kinh Tin Kính, bản tuyên xưng đức tin Kitô giáo đầu tiên, được cho là soạn thảo tại chính nơi này cách đây đúng 1.700 năm trong Công đồng Nicaea.

Thời điểm đó, 318 giám mục được Hoàng đế Constantine triệu tập để giải quyết những tranh cãi đe dọa sự hiệp nhất của Giáo hội, và do đó cũng đe dọa sự ổn định của đế quốc.

Mười bảy thế kỷ sau, thế giới Kitô giáo đại diện cho hơn 2,3 tỷ tín hữu, gần một phần ba nhân loại lại quy tụ để tưởng niệm Công đồng đại kết mang tính quyết định đầu tiên này.

Một chuyến viếng thăm mà vị tiền nhiệm còn dang dở

Đức Giáo hoàng Phanxicô từng mong muốn thực hiện chuyến đi này, nhưng chính người kế nhiệm Đức Giáo hoàng Leo XIV là người đáp lại lời mời của Thượng phụ Đại kết Constantinople, Bartholomew.

Được bầu làm người đứng đầu Giáo hội Công giáo vào ngày 8 tháng 5, Robert Francis Prevost không có nhiều kinh nghiệm đại kết trong lý lịch của mình. Tuy nhiên, một lá thư được công bố hôm Chủ Nhật nhân chuyến đi đến Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy ngài muốn biến Nicaea thành “nền tảng và điểm tham chiếu” để tiến tới sự hiệp nhất Kitô giáo. Và khẩu hiệu của ngài cũng nói về hiệp nhất, cho thấy ngài nhận thức rõ chiều sâu thiêng liêng của vấn đề.

Ngài không tìm cách quay lại thời kỳ trước chia rẽ Kitô giáo, cũng không cố đóng băng hiện trạng. Thay vào đó, ngài cổ võ “một tinh thần đại kết hướng về tương lai, tìm kiếm hòa giải qua đối thoại, khi chúng ta chia sẻ những ân huệ và di sản thiêng liêng của mình.”

Khát vọng hiệp nhất đối diện với chia rẽ thực tế

Dù buổi cầu nguyện tại hồ Iznik thể hiện sự hiệp nhất Kitô giáo, sự kiện sẽ ghi dấu sự vắng mặt của một số Giáo hội, đặc biệt là Tòa Thượng phụ Moscow. Theo các nguồn tin, Tòa Thượng phụ Đại kết tại Constantinople đã quyết định thay mặt thế giới Chính Thống chỉ mời các Giáo hội thuộc hệ thống Ngũ Tòa.

Tên gọi này chỉ cấu trúc Giáo hội thời sơ khai, gồm Tòa Rôma ở phương Tây và các Tòa Constantinople, Alexandria, Antiôkia và Giêrusalem ở phương Đông. Do đó, Moscow sẽ không có tên trong danh sách khách mời, dù các Giáo hội trẻ hơn và không thuộc Chính Thống như những Giáo hội xuất hiện sau thời Cải cách, lại được mời.

“Tòa Thượng phụ Moscow đã cắt đứt hiệp thông với Tòa Thượng phụ Đại kết và với Tòa Alexandria. Điều này khiến Moscow từ chối tham gia các sáng kiến do Tòa Thượng phụ Đại kết tổ chức,” Tổng giám mục Job Getcha, Tổng giáo phận Pisidia, giải thích.

Rôma đang theo dõi sát diễn biến này. Vatican nhấn mạnh rằng sự kiện diễn ra trên lãnh thổ giáo luật của Giáo hội Constantinople, nên việc Tòa Thượng phụ Đại kết chịu trách nhiệm mời các Giáo hội Chính Thống là điều hợp lý.

Chiến tranh Ukraine làm nguội lạnh quan hệ Rôma – Moscow

Liệu việc Đức Leo XIV tham dự tưởng niệm này có khiến quan hệ giữa Rôma và Moscow thêm căng thẳng? Mối quan hệ này từng tan băng ngoạn mục vào tháng 2 năm 2016, khi lần đầu tiên sau gần một thiên niên kỷ kể từ đại ly giáo năm 1054, người đứng đầu Giáo hội Công giáo gặp Thượng phụ Moscow sự kiện diễn ra tại Cuba.

Tuy nhiên, bước ngoặt này – được Đức Phanxicô thúc đẩy – đã chững lại khi quân Nga xâm lược Ukraine vào tháng 2 năm 2022, với sự chúc phúc của Thượng phụ Kirill.

Đức Phanxicô luôn kêu gọi hòa bình cho Ukraine, thậm chí thừa nhận mối lo của Nga về NATO, nhưng ngài không chấp nhận việc một nhà lãnh đạo Kitô giáo cúi mình trước chính quyền Nga.

Hồng y Koch, bộ trưởng Bộ Hiệp nhất Kitô hữu, mô tả những biện minh mang màu sắc “giả tôn giáo” của Thượng phụ Kirill cho chiến tranh là “lạc giáo”. Điều này tất yếu khiến Moscow giận dữ.

Tuy nhiên, quan hệ Rôma – Moscow không hoàn toàn đóng băng. Ngày 14 tháng 9, Tổng giám mục Anthony – nhân vật số hai của Tòa Thượng phụ Moscow – đã tham dự một buổi cử hành đại kết tưởng niệm các vị tử đạo Kitô giáo tại Vương cung Thánh đường thánh Phaolô ngoại thành. Tại Rôma, người ta tin rằng tưởng niệm Nicaea sẽ không gây tác động lớn lên quan hệ song phương.

Leo XIV “có sự sáng tỏ thần học khiến Chính Thống rất trân trọng”

Ở một chiều kích khác, Đức Leo XIV cũng có thể muốn trấn an các Giáo hội Đông phương rằng ngài sẵn sàng tiếp tục đối thoại thần học. Một số quan sát viên cho rằng Đức Phanxicô đôi khi tỏ ra hoài nghi về giá trị của đối thoại này, vì ngài đặc biệt chú trọng gặp gỡ huynh đệ, cầu nguyện chung và hợp tác trong những vấn đề có tầm quan trọng chung như bảo vệ sự sống, hôn nhân hay công trình sáng tạo của Thiên Chúa.

Giai đoạn cuối triều đại Đức Phanxicô cũng chứng kiến sự xáo động trong thế giới Chính Thống sau khi công bố tuyên bố Fiducia supplicans, cho phép ban phép lành cho những người trong các mối quan hệ “bất hợp thức”, bao gồm cả các cặp đồng giới. Dù văn kiện nhấn mạnh rằng phép lành hướng đến con người chứ không phải mối quan hệ, phản ứng phản đối vẫn lan rộng.

Tháng 3 năm 2024, Giáo hội Chính Thống Coptic tuyên bố tạm ngưng đối thoại thần học với Rôma. Tuy nhiên, theo thông tin nhận được, đối thoại này có thể được nối lại vào đầu năm 2026.

Theo Tổng giám mục Job Getcha, không có sự đứt đoạn giữa Leo XIV và Phanxicô.

“Nhưng về phong cách, vị tân Giáo hoàng có nền tảng giáo luật. Mọi tuyên bố, bài giảng và thông điệp của ngài đều chừng mực và rõ ràng. Ngài có sự sáng tỏ thần học mà giới Chính Thống rất trân trọng,” ngài nói.

Một cuộc thử nghiệm đại kết quan trọng

Cuộc gặp gỡ tại Nicaea sẽ là bài thử lớn đầu tiên về đại kết của Đức Leo XIV, hé mở phong cách và phương pháp của ngài. Ngày hôm sau, vị tân Giáo hoàng sẽ họp kín với các nhà lãnh đạo Kitô giáo tại Nhà thờ Chính Thống Syria Mar Ephrem ở Istanbul. Mỗi vị sẽ có vài phút phát biểu, không chương trình ràng buộc trước.

Cuộc gặp này sẽ không giải quyết các tranh luận thần học giữa các Giáo hội, cũng không đưa đến thống nhất về ngày lễ Phục Sinh. Nhưng việc tiếp nối “tính hiệp hành đại kết” mà Đức Phanxicô khởi xướng có thể giúp Đức Leo XIV đặt nền tảng cho một mối quan hệ xây dựng với các anh em Kitô hữu khác.

Dịch: Aletei.org