Tôi xin đưa ra một gợi ý thân tình, như một khả năng để cùng suy ngẫm:
Có thể những “ý niệm về Thiên Chúa” mà nhiều người vô thần đang phản đối vốn dĩ đã sai lệch ngay từ đầu. Khi một ý niệm về Thiên Chúa bị méo mó, việc chối bỏ nó cũng chẳng khác gì chối bỏ một điều không thật. Chính vì vậy, dù được tự do giảng dạy, viết sách hay tranh luận công khai, chủ nghĩa vô thần vẫn chưa bao giờ thực sự thuyết phục được con người về “cái nhìn của họ về sự sống”.

Phải chăng vấn đề nằm ở chỗ: hình ảnh Thiên Chúa mà họ phủ nhận vốn không phải là Thiên Chúa thật?

Năm cách hiểu sai lầm phổ biến về Thiên Chúa

(1) Thiên Chúa như một vật thể khoa học.
Người ta tưởng rằng nếu Thiên Chúa có thật, thì Ngài phải giống như một hành tinh mới, một dạng năng lượng chưa được khám phá nghĩa là có thể “tìm thấy” bằng ống nghiệm hay kính viễn vọng. Nhưng Thiên Chúa không phải là một vật thể nằm trong vũ trụ.

(2) Thiên Chúa như “miếng vá” trong các lỗ hổng khoa học.
Ở đâu khoa học chưa có lời giải, người ta vội thêm vào “Chúa làm điều đó.” Nhưng khi khoa học tiến bộ, “Chúa” ấy bị đẩy ra ngoài. Một “Chúa vá lỗi” như thế chắc chắn sẽ bị loại bỏ vì Ngài chưa bao giờ là Thiên Chúa thật.

(3) Thiên Chúa như câu trả lời cuối cùng cho chuỗi câu hỏi “Vũ trụ đến từ đâu?”
Người ta dùng Thiên Chúa để chặn lại chuỗi “vì sao” vô tận, giống như hình ảnh vui của nhà hiền triết Ấn Độ: thế giới đặt trên lưng một con rùa khổng lồ, rồi lại phải có một con rùa khác đỡ rùa đó, và cứ thế “rùa chống rùa” đến vô tận. Ý tưởng ấy cho thấy việc tìm “một vật cuối cùng” chống đỡ thế giới là phi lý vì Thiên Chúa không phải là một “vật” trong chuỗi đó. Ngài là Hữu thể tự hữu, nền tảng của mọi hữu thể khác.

(4) Thiên Chúa như “siêu nhân”.
Ngài biết nhiều hơn, làm được nhiều hơn con người, nhưng vẫn bị đem ra so sánh và phán xét theo tiêu chuẩn loài người: nếu là “Cha”, thì sao để con đau khổ; nếu là “Tạo Hóa”, thì sao lại “sáng tạo lỗi”? Nhưng Thiên Chúa không phải là “một người giỏi hơn” mà là Đấng Hiện Hữu tuyệt đối, vượt ngoài mọi giới hạn con người.

(5) Thiên Chúa chỉ là cảm nghiệm chủ quan.
Có người nói: “Tôi từng cảm thấy có Chúa, nhưng chẳng thể giải thích.” Niềm tin bị thu hẹp thành một thứ kinh nghiệm riêng tư, khó chia sẻ, khó thuyết phục người khác. Nhưng đức tin không dừng lại ở cảm xúc nó là sự nhận biết có lý trí, gắn liền với thực tại.

Bỏ qua khái niệm “hiện hữu” là bỏ qua Thiên Chúa

Cả năm cách hiểu trên đều có một sai lầm chung:
Chúng nói về “Thiên Chúa là gì”, chứ không hỏi “Thiên Chúa có thực hữu không”.
Từ thời Aristotle đến Aquinas, triết học luôn phân biệt rõ giữa bản thể (essence) và hiện hữu (existence). Cái “gì đó là” không đồng nghĩa với “cái gì đó hiện hữu”.
Một định nghĩa đúng vẫn có thể mô tả một điều không thật.

Vì thế, muốn “tìm hiểu về Thiên Chúa”, trước hết phải xác định: ta đang tìm “ai” và bằng “phương pháp” nào. Khoa học có thể khám phá các vật thể trong vũ trụ, nhưng Thiên Chúa không nằm trong cùng loại đối tượng ấy. Ngài là nền tảng làm cho mọi sự có thể hiện hữu.

“Ta là Đấng Hiện Hữu”

Kinh Thánh đã diễn tả điều này cách tuyệt diệu:
Khi Môsê hỏi Thiên Chúa: “Danh Ngài là gì?”, Thiên Chúa đáp:

“Ta là Đấng Hiện Hữu” (I am Who am).

Không phải “Ta là vật này hay vật kia”, mà là “Ta chính là Hiện Hữu.”
Trong khi chúng ta chỉ được tham dự vào sự hiện hữu, thì Thiên Chúa là nguồn của mọi hiện hữu.
Như bao ngọn nến lấy lửa từ một ngọn chính, hay như bao sinh vật thở nhờ cùng một luồng khí – khi Ngài rút lại hơi thở của mình, mọi sự liền tan biến.

Từ kinh nghiệm đến phán đoán

Nghe có vẻ siêu hình, nhưng thật ra cách tiếp cận này gần với phương pháp khoa học:
Từ kinh nghiệm, ta hình thành giả thuyết, rồi đối chiếu xem giả thuyết ấy có phù hợp với thực tại không.
Cũng vậy, đức tin không phải là “mù quáng”, mà là một hành trình suy tư:
Từ kinh nghiệm sống, ta hình dung ra Thiên Chúa, rồi dần nhận ra qua lý trí, lương tâm, và mạc khải rằng Ngài thực sự hiện hữu.

Và như thế, câu hỏi không chỉ là “Thiên Chúa là ai?”
mà còn là: “Liệu ta có đủ can đảm để thừa nhận rằng Ngài có thật không?”

Trích và diễn giải từ tác phẩm “No One Sees God: The Dark Night of Atheists and Believers” của Michael Novak.