Vị trí của Đức Trinh Nữ Maria trong Mầu nhiệm Cứu độ là một chủ đề thần học tinh tế, đòi hỏi sự cân bằng giữa lòng tôn kính cao cả dành cho Người Mẹ Thiên Chúa và sự khẳng định tính duy nhất của Đức Giêsu Kitô là Đấng Cứu Chuộc. Văn kiện Mater Populi Fidelis làm rõ điều này thông qua khái niệm “cộng tác lệ thuộc” (subordinate cooperation), vốn là sự đào sâu giáo huấn từ Hiến chế Tín lý Lumen Gentium của Công đồng Vaticanô II.

Cộng tác Lệ thuộc: Nguyên tắc Nền tảng

Mặc dù vai trò trung gian của Đức Kitô là độc quyền, Người vẫn cho phép các thụ tạo tham gia vào công việc của Người. Tuy nhiên, sự tham gia này phải được hiểu là phái sinh và lệ thuộc vào công trạng vô hạn của Con Thiên Chúa.

Văn kiện Mater Populi Fidelis trích dẫn Lumen Gentium để nhấn mạnh:

"Vai trò trung gian duy nhất của Đấng Cứu Chuộc không loại trừ mà còn làm phát sinh nhiều sự cộng tác khác nhau chỉ là một sự chia sẻ từ một nguồn duy nhất."

Sự “lệ thuộc” này là then chốt. Nó đảm bảo rằng sự vĩ đại của Đức Maria không bao giờ được coi là một sự bổ sung cần thiết vào công trình cứu chuộc của Đức Kitô, mà là một sự thể hiện hoàn hảo nhất của chính công trình đó. Văn kiện khẳng định vai trò của Đức Maria:

"hoàn toàn không làm lu mờ hay giảm bớt vai trò trung gian duy nhất này của Đức Kitô, mà còn cho thấy sức mạnh của Người. Tất cả ảnh hưởng cứu độ của Đức Trinh Nữ diễm phúc đối với chúng ta nảy sinh từ 'sự siêu dồi dào của công nghiệp Đức Kitô, dựa trên vai trò trung gian của Người, hoàn toàn phụ thuộc vào Người và rút ra tất cả sức mạnh của mình từ Người.'"

Vai trò của Đức Maria là một ân huệ tự do của Thiên Chúa, chứ không phải một sự cần thiết: "ảnh hưởng cứu độ của Đức Trinh Nữ diễm phúc đối với loài người không bắt nguồn từ bất kỳ sự cần thiết nội tại nào nhưng từ sự sắp đặt của Thiên Chúa."

Sự Cộng tác Từ mẫu tại Nhập Thể và Thập Giá

Sự cộng tác của Đức Maria mang đặc tính “từ mẫu” và được thể hiện rõ rệt trong hai mầu nhiệm trung tâm:

Tại Truyền Tin (Cộng tác Tích cực và Tin tưởng)

Sự cộng tác của Đức Maria không chỉ là thụ động hay sinh học mà là hoàn toàn tích cực (fully active). Bằng lời "Fiat" (xin vâng), Người đã mở ra cánh cửa cho mầu nhiệm cứu độ.

"Vai trò làm mẹ của Người không chỉ là sinh học, cũng không phải là thụ động về bản chất, mà là một vai trò làm mẹ 'hoàn toàn tích cực' được kết hợp với mầu nhiệm cứu độ của Đức Kitô như một công cụ được Chúa Cha muốn trong kế hoạch cứu độ của Người."

Thánh Augustinô đã gọi Đức Trinh Nữ là "người cộng tác" (cooperator) trong công cuộc Cứu chuộc của Đức Kitô, nhấn mạnh rằng Đức Maria cộng tác với Đức Kitô để "các tín hữu có thể được sinh ra trong Giáo hội."

Trên Thập Giá (Cộng tác Đau khổ Từ mẫu)

Sự cộng tác đạt đến đỉnh điểm dưới chân Thập Giá (Ga 19:26-27). Tại đây, Đức Maria tiếp tục "đổi mới lời 'Fiat' của Truyền Tin" và hoàn thành vai trò Mẹ thiêng liêng đối với chúng ta.

"Trong đó 'giờ' đó, sự cộng tác của Đức Maria xuất hiện khi Người đổi mới lời 'Fiat' của Truyền Tin. Trong khoảnh khắc thánh thiêng đó, Tin Mừng chuyển từ việc đặt trên môi Chúa Giêsu lời 'Thưa Bà' (Ga 19:26) sang việc trình bày Người như 'Mẹ' (Ga 19:27)."

Người đã đứng vững dưới chân Thập Giá, "chịu đau khổ bên cạnh Con mình và dâng nỗi đau của trái tim từ mẫu bị lưỡi gươm đâm thấu."

Người Nhận Ân sủng Đầu tiên và Môn đệ Hoàn hảo nhất

Chính sự lệ thuộc này mới là nguồn gốc của sự vĩ đại không thể so sánh của Đức Maria. Người là người đầu tiên và hoàn hảo nhất nhận được hoa trái cứu chuộc của Đức Kitô.

• Người được Cứu chuộc Đầu tiên: Tín điều Vô Nhiễm Nguyên Tội xác nhận Đức Maria là người được cứu chuộc trước tiên và cách tiên liệu: "Đức Maria—người đầu tiên được cứu chuộc—chính Người đã được Đức Kitô cứu chuộc và được Thánh Thần biến đổi, trước bất kỳ hành động nào có thể có của chính Người."
• Người Môn đệ Đầu tiên: Thánh Augustinô đã nói: "việc Đức Maria là một môn đệ của Đức Kitô có ý nghĩa hơn việc là mẹ của Đức Kitô." Sự vĩ đại của Người nằm ở sự đón nhận tin tưởng và ngoan ngoãn. Văn kiện kết luận: "Người là người đầu tiên trong số những người 'nghe Lời Thiên Chúa và tuân giữ nó' (Lc 11:28)."

Sự Cộng tác Lệ thuộc này cho thấy Đức Maria là một bài thánh ca về hiệu quả của ân sủng Thiên Chúa. Người là hình mẫu để mọi tín hữu cộng tác trong việc truyền đạt các hồng ân (như lời rao giảng, bác ái, và chuyển cầu), nhưng tuyệt đối không bao giờ là người thay thế hoặc ngang hàng với Đấng Cứu Chuộc duy nhất của nhân loại.