Bảy mối tội đầu nuôi dưỡng lẫn nhau, kéo chúng ta quay vào chính mình. Và đúng như tên gọi, chúng có sức phá hủy rất lớn.

Những ai từng đọc truyện tranh hay xem các bộ phim cũ chắc còn nhớ nhân vật Billy Batson, tức Captain Marvel. Cậu được dẫn vào một đường hầm tàu điện bỏ hoang, nơi có bảy bức tượng tượng trưng cho bảy “kẻ thù của nhân loại”. Khi hô “Shazam!”, Billy biến thành siêu anh hùng để chiến đấu chống lại những điều xấu xa ấy.

Những người Công giáo quen thuộc sẽ nhận ra rằng cảm hứng cho bảy “kẻ thù” này chính là bảy mối tội đầu vốn đã tồn tại từ thời rất xa xưa. Nhưng làm sao một danh sách cổ xưa như vậy lại có thể bước vào văn hóa đại chúng, trở thành nội dung của phim ảnh và tài liệu truyền hình? Câu chuyện bắt đầu từ đời sống tu đức thời đầu Kitô giáo.

Con số bảy – con số trọn vẹn

Thú vị là ban đầu danh sách này có tám điều chứ không phải bảy. Cuối thế kỷ thứ tư, tác giả tu đức Gioan Cassian dạy rằng mục tiêu của đời sống đan tu là đạt được “sự thanh sạch của tâm hồn”, bởi Chúa Giê su nói rằng ai có lòng trong sạch sẽ được thấy Thiên Chúa. Nhưng có những điều cản trở sự trong sạch ấy. Cassian mượn ý của Evagrius thành Pontus – liệt kê tám điều: mê ăn uống, dâm dục, tham lam, nóng giận, buồn sầu, lười biếng, hư danh, và kiêu ngạo.

Với Cassian, đây không chỉ là tội, mà là những “lớp sương mờ” che phủ linh hồn, ngăn cản con người đến với Chúa. Đời sống khổ chế và cầu nguyện của đan sĩ được xem là con đường để vượt qua những ảo ảnh đó và luyện tập nhân đức.

Đến thế kỷ thứ sáu, Đức Giáo hoàng Grê gô ri Cả vốn xuất thân từ đời sống đan tu đã kết hợp và điều chỉnh danh sách này. Ngài gộp hư danh vào kiêu ngạo, gộp buồn sầu vào lười biếng, và thêm vào tội ghen ghét. Từ đó hình thành danh sách bảy mối tội đầu như ngày nay: kiêu ngạo, ghen ghét, lười biếng, tham lam, nóng giận, mê dâm dục, và mê ăn uống.

Grê gô ri gọi đây là các “tội gốc” những tội đứng đầu, bởi từ chúng mà mọi tội khác phát sinh. Mặc dù Kinh Thánh không liệt kê danh sách này và Giáo hội cũng không xem đó là tín điều, nhưng số bảy lại trở thành biểu tượng gắn bó với thần học.

Nhiều nhà giảng thuyết và thần học đã song song hóa bảy mối tội đầu với các nhóm “bảy điều khác”: bảy Bí tích, bảy lời cầu xin trong Kinh Lạy Cha, bảy Thánh vịnh thống hối, bảy mối phúc thật. Trong Thần khúc, Dante mô tả Núi Luyện ngục thành bảy tầng, mỗi tầng gột rửa một tội, bắt đầu từ kiêu ngạo.

Tội hay tâm lý?

Ngày nay, nhiều người tranh luận rằng danh sách này quá tập trung vào cá nhân, trong khi xã hội còn nhiều “tội” phổ quát như phân biệt chủng tộc hay bất công. Nhưng cũng có người phản biện rằng những “tội xã hội” này thật ra đều bắt nguồn từ bảy mối tội đầu truyền thống.

Ngôn ngữ hiện đại cũng khiến chúng ta hiểu sai. Những từ như “kiêu hãnh” hay “ghen tị” đôi khi được dùng theo nghĩa tích cực. “Tự hào dân tộc”, “khu vườn khiến hàng xóm phải ganh tỵ” đều không hàm ý xấu.

Văn hóa hiện đại còn có xu hướng “tâm lý hóa” tội lỗi. Chúng ta nói về “quản lý cơn giận”, hay có người biện minh rằng “tham lam là tốt”. Người ta khuyên nâng cao lòng tự trọng bằng “tự tự hào về bản thân”. Người nghiện ăn thì được khuyên tham gia nhóm 12 bước cai nghiện. Những điều này không xấu, nhưng chưa chạm đến bản chất của tội theo cái nhìn Kitô giáo.

Sức tàn phá của tội lỗi

Lấy ví dụ về cơn giận. Kinh Thánh mô tả Chúa nổi giận. Chúa Giê su cũng đã dùng dây thừng đuổi những kẻ buôn bán trong Đền Thờ. Có những lúc giận dữ là điều chính đáng, nhất là khi đứng trước bất công.

Nhưng cảm xúc giận không giống với việc trở thành một con người giận dữ. Cơn giận là tự nhiên. Nhưng một đời sống nuôi dưỡng sự nóng nảy là một tình trạng bệnh lý tinh thần và thiêng liêng.

Các tác giả đan tu coi nóng giận là một trong những tội nguy hiểm nhất. Thánh Biển đức nói rõ: “Đừng hành động trong cơn giận, đừng giữ mối hận thù”. Họ hiểu rằng một người giận dữ giống như chất độc trong cộng đoàn. Họ cũng biết rằng sự giận dữ bị dồn nén sẽ gặm nhấm linh hồn.

Ai lại không từng thấy những gia đình mà hai người thân không nói chuyện với nhau hàng chục năm? Hay những mối hận thù bùng phát thành bạo lực mà báo chí đăng tải hằng ngày?

Tất cả những tội này đều có điểm chung: nó tôn mình lên và hạ thấp người khác. Tội là sự quay vào mình. Kiêu ngạo nâng mình lên và quên người khác. Tham lam là tích trữ cho bản thân mà không đếm xỉa đến ai. Mê ăn uống hay khoái lạc là theo đuổi bản thân mà không nghĩ đến hậu quả với người khác.

Đó là sự thiếu tình yêu.

Chúa Giê su dạy rằng điều răn lớn nhất là yêu mến Thiên Chúa hết lòng, và yêu người thân cận như chính mình. Khi ta quay vào bản thân, bảy mối tội đầu xuất hiện. Khi ta mở lòng, lòng yêu thương dẫn ta đến với Thiên Chúa và anh em.

Chúng ta hiểu sai về tội

Có lẽ lý do khiến người ngày nay không xem trọng tội là vì văn hóa thời nay biến tội thành “rối loạn tâm lý”. Người ta nghĩ bảy mối tội đầu là lỗi thời, mang màu sắc Trung cổ. Nhưng trong Kinh Thánh, “phạm tội” nghĩa là “trật mục tiêu”. Mà mục tiêu ấy là trở nên trọn vẹn như con người mà Thiên Chúa muốn.

Tội làm ta đánh mất chính mình. Tội làm ta bất an, không bao giờ thỏa mãn. Thánh Merton nói: “Tội thì nhàm chán, vì nó là sự thiếu vắng một điều đáng lẽ phải có”.

Thánh Âu tin khai mở cuốn Tự thú bằng câu bất hủ: “Lạy Chúa, Ngài dựng nên con cho Ngài, và lòng con mãi khắc khoải cho đến khi được nghỉ yên trong Ngài”. Các tác giả đan tu hiểu rằng mọi con đường tự thỏa mãn mình đều dẫn đến trống rỗng: giận dữ, ghen ghét, cô lập, khinh thường người khác.

Họ biết điều mà chúng ta chỉ nhận ra khi trưởng thành: tình yêu bắt đầu khi ta thôi quay vào mình và mở lòng hướng về người khác.

Thánh Gioan Thánh Giá nói một câu kết thúc rất đẹp:

“Đến cuối đời, chúng ta sẽ được xét xử về tình yêu.”